Σάββατο 5 Σεπτεμβρίου 2020

Η ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΜΦΙΚΛΕΟΥΣ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ

Πέρα από τις τοπικιστικές αερολογίες, υπάρχει και το πραγματικό ιστορικό παρελθόν του τόπου μας, η αυθεντική ιστορία του, η οποία γράφεται με αντικειμενικά στοιχεία και βάσει μαρτυριών. Μετά την παρουσίαση δύο επιγραφών από την Κάτω Στενή, θα αναφερθώ σε μία ακόμη, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και ευρέως άγνωστη επιγραφή από την περιοχή των Πολιτικών.


Η εν λόγω επιγραφή (IG XII,9 1179) βρέθηκε στο καθολικό της μονής της Παναγίας Περιβλέπτου και δημοσιεύθηκε από τον αυστριακό κλασικό φιλόλογο και επιγραφολόγο Adolph Wilhelm (1864-1950) στην "Αρχαιολογική Εφημερίδα" του έτους 1892 [1]. Όπως σημειώνει ο Wilhelm, η ερμαϊκού τύπου, τετράγωνη στήλη από λευκό μάρμαρο, επί της οποίας είναι χαραγμένη η επιγραφή, είχε τοποθετηθεί ως στύλος στο ναό. Το ύψος της στήλης είναι 1,32 μ. και το πλάτος των πλευρών της από 0,27 έως 0,31 μ. Η χάραξη των γραμμάτων έχει γίνει με πολλή επιμέλεια και από το σχήμα τους φαίνεται ότι η επιγραφή ανήκει στον 2ο αι. μ.Χ. [2]

Πρόκειται για μια μακροσκελή επιτύμβια επιγραφή [3], το κείμενο της οποίας εκτείνεται σε 41 στίχους. Στους στίχους 1-12 ο λόγος είναι έμμετρος, κατά το ποιητικό είδος του επιγράμματος, ενώ το υπόλοιπο κείμενο είναι σε πεζό λόγο. Σύμφωνα με τη μεταγραφή του A. Wilhelm [4], το κείμενο έχει ως εξής:

"χαῖρον ἐγὼ λοετροῖσι καὶ (1)

εἰσέτι τοῖσδ’ ἐσορῶμαι |

Ἀμφικλέης, χώρου

δεσπόσυνος φιλίου. |

ναὶ μὴν καὶ γένεος φερε- (5)

κυδέος ἐξ ὑπάτων με |

δέρκεο, Πειεριδῶν

οὔποτε λησάμενον· |

κρατὶ δ’ ἐπῃώρηντ’ ὄπι-

θεν κομόωσαι ἔθειραι· | (10)

οὐ γὰρ ἕκερσ’ ἥβα, ἀλ-

λὰ πότμος προλαβών.

{²membrum}²

προαγορεύω τοῖς κατὰ τὸν χῶρον τόνδε·

ἐπικατάρατος ὅστις μὴ φείδοιτο

κατὰ τόνδε τὸν χῶρον τοῦδε (15)

τοῦ ἔργου καὶ τῆς εἰκόνος τῆς

εἱδρυμένης, ἀλλὰ ἀτειμάσει

ἢ μεταθήσει ὅρους ἐξ ὅρων

ἢ ὑβρίσει μιάνας ἢ αἰκίσεται

ἢ θραύσει ἤ τι μέρος ἢ σύμπαν (20)

ἢ εἰς γῆν ἀνατρέψει ∙καὶ κατα-

σκεδάσει καὶ ἀμαυρώσει, τοῦ-

τόν τε θεὸς πατάξαι ἀπορίᾳ καὶ

πυρετῷ καὶ ῥίγει καὶ ἐρεθισμῷ

καὶ ἀνεμοφθορίᾳ καὶ παραπλη- (25)

ξίᾳ καὶ ἀορασίᾳ καὶ ἐκστάσει δια-

νοίας καὶ εἴη ἀφανῆ τὰ κτήμα-

τα αὐτοῦ μὴ γῆ βατὴ μὴ θά-

λαττα πλωτὴ μὴ παίδων γο-

νή μηδὲ οἶκος αὔξοιτο μηδὲ (30)

καρπῶν ἀπολαύοι μηδὲ οἴκου,

μὴ φωτός μὴ χρήσεως μηδὲ

κτήσεως, ἐπισκόπους δὲ ἔχοι

Ἐρεινύας·

εἱ δέ τις εὐθετοίη καὶ τηροίη (35)

καὶ συμφυλάττοι, τῶν λῴων

ἀπολαύοι εὐλογοῖτό τε ἐν

παντὶ δήμῳ, καὶ πληθύοι αὐ-

τῷ οἶκος παίδων γοναῖς καὶ

καρπῶν ἀπολαύσεσιν, ἐπισκο- (40)

ποίη δὲ Χάρις καὶ Ὑγεία".

Ο νεκρός "μιλάει" σε α΄ πρόσωπο και στους πρώτους 12, έμμετρους στίχους (στο επίγραμμα δηλαδή) μας δίνει πληροφορίες για αυτόν τον ίδιο, ως είθισται στα επιτύμβια επιγράμματα. Αναφέρει ότι ονομαζόταν Αμφικλής και όσο ζούσε χαιρόταν τα λουτρά, δίπλα στα οποία βρίσκεται τώρα ο τάφος του. Ήταν γιος του κτήτορα αυτής της γης και κάποιοι από τους προγόνους του κατείχαν αξίωμα υπάτου (ανώτατου άρχοντα). Είχε και μουσική παιδεία, όπως άρμοζε στην κοινωνική του τάξη. Αλλά ο θάνατος τον πρόλαβε πριν ακόμη φθάσει στην εφηβεία και κουρέψει τα μαλλιά του, όπως ήταν το έθιμο.

Το υπόλοιπο, πεζό κείμενο της επιγραφής περιέχει κατάρες του νεκρού για όσους βεβηλώσουν ἠ καταστρέψουν τον τάφο του, αλλά και ευχές στο τέλος για όσους τον τιμήσουν και τον προστατεύσουν. Συγκεκριμένα, ο Αμφικλής καταριέται όποιον περαστικό δεν σεβαστεί το χώρο αυτό και το μνημείο, όπου υπήρχε και η εικόνα του ιδίου, και προσβάλει την τιμή του ή παραβιάσει την οριοθέτησή του μνημείου ή το μιάνει με ύβρεις ή το κακοποιήσει και το σπάσει ολόκληρο ή μέρος του ή το γκρεμίσει, το διαλύσει και το εξευτελίσει. Αυτόν ο θεός να τον κτυπήσει με εξουθένωση, με πυρετό και ρίγος, με κνησμό, με μαρασμό και με παράλυση και τύφλωση και φρενοβλάβεια, και να χάσει τα υπάρχοντά του, να μην μπορεί να περάσει από στεριά και θάλασσα, να μην αποκτήσει απογόνους και να μην χαρεί κανένα καλό (...), αλλά να τον κατατρέχουν πάντα οι Ερινύες (οι τιμωρές τύψεις). Ενώ όποιος περιποιείται, φροντίζει και προστατεύει το ταφικό μνημείο, αυτός να απολαμβάνει κάθε αγαθό, να τον τιμά η κοινωνία, να αποκτήσει πλήθος απογόνων και να τον συντροφεύει πάντα η χαρά και η υγεία.

Κατάρες και ευλογίες συναντάμε συχνά στις επιτύμβιες επιγραφές, αλλά η ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης είναι ότι οι κατάρες οι οποίες αναφέρονται στους στίχους 23-27, είναι αντιγραμμένες από το "Δευτερονόμιον", ένα από τα βιβλία της "Παλαιάς Διαθήκης"[5]. Σύμφωνα με τον Wilhelm, αυτό δείχνει ότι ο συντάκτης του κειμένου της επιγραφής είχε γνώση των εβραϊκών Γραφών, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι ήταν Εβραίος, αλλά το πιθανότερο είναι να είχε προσηλυτισθεί στην εβραϊκή θρησκεία [6].

Να επισημάνουμε, τέλος, ότι ενώ σύμφωνα με την επιγραφή, ο τάφος του Αμφικλέους βρισκόταν πλησίον λουτρών, δεν έχουμε ενδείξεις ότι υπήρχαν λουτρά στην περιοχή των Πολιτικών εκείνη την εποχή, αν και διάφορα ευρήματα δείχνουν ότι πρέπει να υπήρχε κάποιος αξιόλογος οικισμός. Ο Wilhelm, πάντως, δεν αποκλείει και το ενδεχόμενο η ενεπίγραφη στήλη να είχε μεταφερθεί από αλλού στην περιοχή [7].

______________________

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Adolph Wilhelm, "Επιγραφαί εξ Ευβοίας", στο "Αρχαιολογική Εφημερίς (1892)", Αρχαιολογική Εταιρεία, Αθήναι 1893, σελ. 173-177.

[2] Adolph Wilhelm, ό.π., σελ. 173-174.

[3] "Οι επιτύμβιες επιγραφές απαντούν σε κάθε αντικείμενο που μπορεί να χρησιμεύει ως ταφικό σήμα, όπως στήλες, κίονες, βάσεις αγαλμάτων, σαρκοφάγους, αγγεία. Το τυπικό που ακολουθείται στις επιτύμβιες επιγραφές ποικίλλει ανά εποχή, ανά τόπο και ανά περίσταση. Κάποιες αναφέρουν απλώς το όνομα του νεκρού, άλλες όμως είναι πολύστιχες με πληροφορίες για τη ζωή και τον θάνατο του νεκρού σε πεζό λόγο ή σε έμμετρο, τα επιτύμβια επιγράμματα, αρκετά από τα οποία μάλιστα είναι εξαιρετικής λογοτεχνικής αξίας. Από την ελληνιστική εποχή και εξής το κείμενο των επιτύμβιων επιγραφών τυποποιείται με φράσεις, όπως: μνείας χάριν, χαῖρε (παροδῖτα), εὐψύχει. Μερικές φορές κάποιο συνήθως συγγενικό πρόσωπο φροντίζει για την ανέγερση του ταφικού μνημείου και αναφέρεται το όνομά του στην επιτύμβια επιγραφή. Επίσης, αναγράφονται κατάρες ή άλλες φράσεις για την προστασία του ταφικού μνημείου από πιθανό βανδαλισμό ή τυμβωρυχία, οι οποίες σε ορισμένες περιοχές αναφέρουν ακόμα και συγκεκριμένα πρόστιμα, για να αποτρέψουν περιπτώσεις βεβήλωσης" (Νίκη Οικονομάκη & Γιάννης Τζιφόπουλος, "Εισαγωγή στην ελληνική επιγραφική, από τον 8ο αιώνα π.Χ. ως την ύστερη αρχαιότητα", Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2015, σελ. 104)

[4] Adolph Wilhelm, ό.π., σελ. 175-176.

[5] Βλ. "Δευτερονόμιον", κεφ. ΚΗ΄, εδάφ. 22: "πατάξαι σε Κύριος ἐν ἀπορίᾳ καὶ πυρετῷ καὶ ῥίγει καὶ ἐρεθισμῷ καὶ ἀνεμοφθορίᾳ", και εδάφ. 28: "πατάξαι σε Κύριος παραπληξίᾳ καὶ ἀορασίᾳ καὶ ἐκστάσει διανοίας".

[6] Adolph Wilhelm, ό.π., σελ. 176-177.

[7] Adolph Wilhelm, ό.π., σελ. 176.