ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΡΦΗ Ο ΛΟΓΟΣ: ΑΛΗΘΕΙΕΣ, ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΨΕΜΑΤΑ

Δείγμα αγάπης και σεβασμού προς τον τόπο μας και την ιστορία του, είναι να λέμε και να γράφουμε σωστά τα ονόματα που μας κληροδότησε. Τα ονόματα αυτά είναι ζωντανές οντότητες, πονούν όταν κακοποιούνται! Προσοχή, λοιπόν!

Καθώς πολύς λόγος γίνεται τελευταία για το ενδεχόμενο εγκατάστασης ανεμογεννητριών στη Δίρφη, συμβαίνει να ακούγεται και να γράφεται συχνά κακοποιημένο στα ΜΜΕ το όνομα του όρους. Αλλά και σε ένα μεγάλο πανό στη Στενή, είδαμε εκείνη την απαράδεκτη γενική "ΣΤΗΣ ΔΙΡΦΥΣ", ενώ την ίδια ακριβώς κακοποίηση, δυστυχώς, βλέπουμε και σε επίσημα έγγραφα του Δήμου μας.

Κι όμως, είναι απλά τα πράγματα, μόνο λίγος σεβασμός και προσοχή χρειάζεται. Όταν αναφερόμαστε στη Δίρφη, μπορούμε να χρησιμοποιούμε έναν από τους δύο τύπους της ονομαστικής: ή "η Δίρφυς" ή "η Δίρφη" (όχι "η Δίρφυ" ούτε "η Δίρφης"). Ο τύπος "Δίρφυς" κλίνεται σύμφωνα με τη γ΄ κλίση και στη γενική είναι "της Δίρφυος". Ο τύπος "Δίρφη" κλίνεται σύμφωνα με την α΄ κλίση και στη γενική είναι "της Δίρφης".

Παραθέτω ακολούθως την ονοματολογία της Δίρφης, όλα τα σχετικά με το όνομα του όρους και τα παράγωγά του, καθώς και όλες τις σωζόμενες μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων για τη Δίρφη. Επίσης, θα δούμε με στοιχεία τι πραγματικά παραδίδεται για τον τόπο συνεύρεσης του Δία και της Ήρας, τον οποίο ορισμένοι μεταφέρουν αυθαιρέτως στη Δίρφη.

1. Η ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΡΦΗΣ

Το όνομα Δίρφυς (γεν. της Δίρφυος) έχει προελληνική προέλευση και η ετυμολογία του είναι άγνωστη.

Το όνομα Δίρφη (γεν. της Δίρφης) αποτελεί απλή μεταλλαγή του τριτόκλιτου Δίρφυς σε πρωτόκλιτο.

Το όνομα Δέλφη αλλά και Δέλφι (το) προέκυψε εκ παραφθοράς του Δίρφυς / Δίρφη και προφανώς δεν έχει ετυμολογική συγγένεια με τα προσηγορικά ουσιαστικά δελφύς (=μήτρα) και δελφίς (=δελφίνι) ούτε με τα ανθρωπωνύμια και εθνικά Δελφός (αρσ.) και Δελφίς (θηλ.) ούτε με το ανθρωπωνύμιο Δέλφις (αρσ.) ούτε και με το τοπωνύμιο Δελφοί. Υπ' όψιν ότι Δελφ (το) ονόμαζαν το όρος οι Αλβανοί (Αρβανίτες) της Βοιωτίας, και αντίστοιχα, Δέλφι το έλεγαν οι ντόπιοι, τουλάχιστον από τον 19ο αιώνα [Βλ. H.N. Ulrichs, "Reisen und Forschungen in Griechenland", Teil II: "Topographische und archaologische Abhandlungen", A. Passow (Herausg.), Weidmannsche Buchhandlung, Berlin 1863, σελ. 240].

Εν τούτοις, ορισμένοι που αδυνατούν να αντιληφθούν ότι τα ονόματα Δίρφυς / Δίρφη και Δέλφη / Δέλφι ταυτίζονται, έχουν προωθήσει σε τοπικό επίπεδο την άποψη ότι το όνομα Δέλφη / Δέλφι έχει σχέση με το όνομα Δελφοί και δεν ονομάζει όλο το όρος παρά μόνο την κορυφή του. Η δε Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (1926-1934), αναφέρει αυθαιρέτως την κορυφή του όρους με το όνομα Δέλφις. Σημειωτέον ότι ο μυθικός Δέλφις, σύμφωνα με μια όχι και τόσο διαδεδομένη εκδοχή, ήταν γιος του Κασταλίου και ονοματοθέτης των Δελφών (βλ. Ωρίων ο Θηβαίος, Ετυμολογικόν, Δ.46.24-25). Παρατηρούμε, πάντως, ότι σε παλαιότερους χάρτες της Ελλάδας, συντεταγμένους στο εξωτερικό και εκδοθέντες από τον 18ο έως τις αρχές του 20ου αιώνα, το όρος είναι ορθώς και ευκρινώς καταγεγραμμένο είτε με το αρχαιότερο είτε με το εκ παραφθοράς, νεότερο όνομά του, δηλαδή είτε ως Dirphe ή Dirphys είτε ως Delfi (ή Delphi). Και μάλιστα, σε χάρτη του 1929, σημειώνονται αμφότερα τα ονόματα: Oros Delphi και Oros Dirphys, με το δεύτερο σε παρένθεση. Από την άλλη, στη Χάρτα του Ρήγα (1797), η οποία περιέχει γενικότερα πολλές ανακρίβειες, το όρος εμφανίζεται με το ανεξήγητο όνομα Θέτρος δέλφος.

Από το όνομα Δίρφυς παράγεται το εθνικό Δίρφυος (αρσ.) / Διρφύα (θηλ.) και το μεταγενέστερο επίθετο διρφυακός, -η, -ο(ν)˙ από το δε όνομα Δέλφη, παράγεται το τοπικό ουσιαστικό δελφίτης, το οποίο ονομάζει τον πνέοντα από την πλευρά του όρους προς την πεδιάδα των Ψαχνών ανατολικό άνεμο. Αξίζει τέλος να αναφέρουμε και το αποδιδόμενο στη Δίρφη παρωνύμιο Ναζού, για τα "νάζια" που κάνει ο καιρός της με τις συχνές κι απρόβλεπτες μεταβολές του. 

2. Η ΔΙΡΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

Ο γραμματικός του 2ου αι. μ.Χ. Αίλιος Ηρωδιανός (βλ. Περί παρωνύμων, 3,2.884.7-8) καθώς και ο γραμματικός του 5ου/6ου αι. μ.Χ. Στέφανος Βυζάντιος (βλ. Εθνικά, 234.17), καταγράφοντας τη Δίρφη ως όρος της Εύβοιας, προσθέτουν ότι εκεί λατρευόταν η Ήρα η Διρφύα: "Διρφύα ἡ Ἥρα τιμᾶται", που σημαίνει ότι κάπου στο όρος πρέπει να υπήρχε ναός της Ήρας. Πουθενά δεν αναφέρεται ότι ο ναός βρισκόταν στην κορυφή της Δίρφης, όπως ορισμένοι διαδίδουν· αντίθετα, το λογικό θα ήταν να έκειτο χαμηλότερα και σε πιο προσιτή θέση, ήτοι σε κάποιο πλάτωμα στις πλαγιές ή στους πρόποδες.

Ο Ευφορίων, Χαλκιδέος ποιητής του 3ου/2ου αι. π.Χ., χαρακτηρίζει τη Δίρφη τραχεία: "Δίρφυν ἀνὰ τρηχεῖαν" (απόσπ. 73.1), με την έννοια ότι είναι απότομη και βραχώδης.

Ο Σιμωνίδης ο Κείος, ποιητής του 5ου αι π.Χ., σε ένα επιτύμβιο επίγραμμά του αφιερωμένο στη μνήμη πεσόντων Αθηναίων οπλιτών, δίνει την πληροφορία ότι τους βρήκε ο θάνατος κάτω από τις πτυχωτές πλαγιές της Δίρφης: "Δίρφυος ἐδμήθημεν ὑπὸ πτυχί" (Επιγράμματα, 16.26.1).

Ο Ευριπίδης, ο μεγάλος τραγικός ποιητής του 5ου αι. π.Χ., αναφέρει την παράδοση ότι το βασιλιά Λύκο, ο οποίος σκότωσε το βασιλιά Κρέοντα και σφετερίστηκε το θρόνο της Θήβας, τον είχε θρέψει η Δίρφυς η Αβαντίς, δηλαδή ότι ο Λύκος είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στη Δίρφη της Εύβοιας: "Δίρφυν τ' ἐρωτῶν ἥ σ' ἔθρεψ' Ἀβαντίδα" (Ηρακλής, στ. 185).

O Λυκόφρων, Χαλκιδέος λόγιος και ποιητής του 4ου/3ου αι. π.Χ., στην τραγωδία του Αλεξάνδρα (ή Κασσάνδρα), μνημονεύει του Διρφωσσού και των Διακρίων τα σπήλαια: "Διρφωσσοῖο καὶ Διακρίων γωλειὰ" (στ. 375-376). Από τα συμφραζόμενα (βλ. στ. 373-386) φαίνεται ότι ο Διρφωσσός και τα Διάκρια είναι όρη της Εύβοιας, οι πλαγιές των οποίων (ενν. οι ανατολικές) καταλήγουν βραχώδεις στο Αιγαίο. Ο Λυκόφρων, εν προκειμένω, κάνει λόγο για τα ξεβρασμένα πτώματα των Ελλήνων (Αχαιών) ναυαγών στις θαλασσοσπηλιές των δύο αυτών ορέων, όταν επέστρεφαν από την Τροία.

Τα Διάκρια όρη πιθανώς ταυτίζονταν με τον Πυξαριά, την επιμήκη παραφυάδα της Δίρφης, η οποία "διακρίνει" (διαχωρίζει) το κεντρικό από το βόρειο τμήμα της Εύβοιας, έχοντας όντως αρκετές θαλασσοσπηλιές στο Αιγαίο.

Το τοπωνύμιο Διρφωσσός δεν μαρτυρείται από άλλον αρχαίο συγγραφέα, αλλά εφόσον ανήκει σε ευβοϊκό όρος, αυτό δεν θα μπορούσε ασφαλώς να είναι κάποιο άγνωστο ή ανώνυμο σήμερα όρος παρά αυτή τούτη η Δίρφη, με τις γνωστές άλλωστε θαλασσοσπηλιές της στο Αιγαίο. Είναι δε εμφανής η πρόθεση του ποιητή να προσδώσει επικό χαρακτήρα στο όνομα, εξού και η επική κατάληξη "-(σσ)οιο" στη γενική (πρβλ. Παρνησσοῖο, κατά τον Ησίοδο κ.ά.). Ωστόσο, έχει υποστηριχθεί από μια μικρή μερίδα μελετητών και η άποψη ότι ίσως ο Διρφωσσός είναι ποταμός της Δίρφης και ορισμένοι έχουν σπεύσει να τον ταυτίσουν με το ποτάμι των Στροπώνων, χωρίς αξιόλογα επιχειρήματα όμως.

3. ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΣΥΝΕΥΡΕΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΗΡΑΣ

Μόνο δύο απλούς υπαινιγμούς έχουμε στη διάθεσή μας για τη συνεύρεση (ή τους γάμους, όπως λέγεται) του Δία και της Ήρας στην Εύβοια.

Στη μία περίπτωση, ως τόπος συνεύρεσής τους αναφέρεται από τον Στέφανο Βυζάντιο το όρος Όχη της Νότιας Εύβοιας: "κεῖται δ' ἡ πόλις <Κάρυστος> πρὸς τῷ Μυρτῴῳ πελάγει ὑπὸ τῷ ὄρει Ὄχῃ. ἐκλήθη δὲ τὸ ὄρος ἀπὸ τῆς [ἐκεῖ ὀχείας, ἤτοι] τῶν θεῶν μίξεως Διὸς καὶ Ἥρας, ἢ διὰ τὸ τὰ πρόβατα κυΐσκεσθαι ὀχευόμενα ἐν τῷ τόπῳ" (Στέφανος Βυζάντιος, Εθνικά, 362.15-18). Και σε νεοελληνκή απόδοση: Η Κάρυστος κείται προς το Μυρτώο Πέλαγος, κάτω από το όρος Όχη. Και έχει ονομασθεί έτσι το όρος από την εκεί "οχεία" [= βάτεμα, συνουσία], δηλαδή τη συνεύρεση των θεών Δία και Ήρας, ή από το ότι σε αυτή την περιοχή βατεύονταν και γκαστρώνονταν τα πρόβατα.

Κατά την άλλη εκδοχή, η συνεύρεση του θεϊκού ζεύγους έλαβε χώρα στο Ελύμνιον, το οποίο πιθανώς έκειτο στην περιοχή της Λίμνης. Ο υπαινιγμός, εν προκειμένω, υπάρχει σε έναν από τους σωζόμενους στίχους της χαμένης τραγωδίας "Ναύπλιος" του Σοφοκλή: "νυμφικὸν Ἐλύμνιον", και όπως αναφέρει ο Σχολιαστής του Αριστοφάνους ("Ειρήνη", στ. 1126), μερικοί ανομάζουν 'νυμφικόν' το Ελύμνιον, επειδή εκεί συνευρέθηκαν ο Δίας με την Ήρα: "νυμφικὸν δέ τινες αυτὸ φασὶν, ὅτι ὁ Ζεὺς τῇ Ἥρᾳ ἐκεῖ συνεγένετο" (βλ. Sophocles, στο Tragicorum Graecorum fragmenta, ed. Augustus Nauck, B.G. Teubner, Lipsiae 1856, fr. 401, σελ. 180).

Αυτά είναι όλα κι όλα τα μαρτυρούμενα από την αρχαιότητα και βάσει αυτών μπορείτε να αξιολογήσετε την αξιοπιστία όσων αναφέρουν ότι τάχα κατά τη μυθολογία, στη Δίρφη έγιναν οι γάμοι του Δία και της Ήρας! Γιατί ορισμένοι, με πρώτο διδάξαντα τον παλαιό τοπικό ερευνητή, κατασκευάζουν μυθολογίες όπως τους αρέσει. Εντάξει, τοπικισμός, αλλά απαιτείται και σεβασμός στις πηγές και εντιμότητα!