Ο Φίλιππος Σέρραρντ διάβασε πρώτη φορά ποιήματα του Σεφέρη από γαλλική μετάφραση το 1947, όταν ο Σεφέρης δεν ήταν ακόμη τόσο γνωστός. Του έγραψε ακολούθως από την Αγγλία, για να ζητήσει την άδεια του να μεταφράσει ποιήματά του στην αγγλική, εκφράζοντάς του μάλιστα την πεποίθηση ότι η ποίησή του έχει οικουμενική αξία. Στη συνέχεια συνδέθηκαν με μακροχρόνια φιλία και είχαν τακτική αλληλογραφία, ενώ παράλληλα ο Σέρραρντ άρχισε να μεταφράζει ποιήματα του μετέπειτα νομπελίστα μέχρι και την ολοκλήρωση των Απάντων του.
Η παρακάτω εξασέλιδη επιστολή του Σέρραρντ προς τον Σεφέρη ανήκει στην πρώιμη φάση της αλληλογραφίας τους (Ιανουάριος 1949) και συν τοις άλλοις, δείχνει το έντονο ενδιαφέρον και τη μεγάλη αγάπη του Σέρραρντ για την Ελλάδα, τον αρχαίο πολιτισμό της, τη νεότερη παράδοση, την ορθοδοξία και την ποίησή της, θέματα με τα οποία ασχολήθηκε και σε όλη την υπόλοιπη ζωή του.
Το αντίγραφο της επιστολής που δημοσιεύω, μου παραχώρησε το 1996 η σύζυγος του Σέρραρντ, Διονυσία Χάρβεϋ. Δημοσιεύω, επίσης, ένα σημαντικό τμήμα της επιστολής (όλη την 1η σελίδα, την πρώτη παράγραφο της 2ης σελίδας, την τελευταία παράγραφο της 4ης σελίδας, όλη την 5η σελίδα και την πρώτη παράγραφο της 6ης σελίδας) σε κατ' αποκλειστικότητα (για την "Προσωπική Ευθύνη") ελληνική μετάφραση από τον Ιωσήφ Ροηλίδη, ο οποίος είναι ο μεταφραστής και του βιβλίου του Σέρραρντ "Το Ιερό στη Ζωή και στην Τέχνη".
(Φωτό: Τζιαμαλής Ρίζος, Ελευθεροτυπία)
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΣΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΙΩΣΗΦ ΡΟΗΛΙΔΗ
6 Ιαν. '49
Αγαπητέ Γιώργο Σεφέρη,
Χάρηκα πολύ που έλαβα το γράμμα σας κι έμαθα πως είστε καλύτερα, ενώ συνάμα επιβεβαίωσα μέσα μου, έστω και συνοπτικά, όσα είχα αρχίσει να αντιλαμβάνομαι σχετικά με την παράδοσή σας.
6 Ιαν. '49
Αγαπητέ Γιώργο Σεφέρη,
Χάρηκα πολύ που έλαβα το γράμμα σας κι έμαθα πως είστε καλύτερα, ενώ συνάμα επιβεβαίωσα μέσα μου, έστω και συνοπτικά, όσα είχα αρχίσει να αντιλαμβάνομαι σχετικά με την παράδοσή σας.
Γιατί αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο το σημαντικό όσον με αφορά - ίσως τελικά να είναι και σωστό που είναι έτσι. Εννοώ ότι ένας φίλος - κι εδώ συμπεριλαμβάνω κάποιο βιβλίο ή ακόμη και την κατανόηση ενός ποιήματος - που τον συναντάς στη σωστή ώρα, σε βοηθά να προχωρήσεις όσο κανείς άλλος, και μάλιστα αυτή η επαφή μπορεί να ωφελεί ολοκληρωτικά εσένα και καθόλου το φίλο.
Αυτό ακριβώς συνέβη με την ποίηση σας - που υπήρξε η αφετηρία - ώστε μαζί και με τις άλλες προσπάθειές μου να προσεγγίσω τον κόσμο σας (εννοώ τον ελληνικό κόσμο, την παράδοση που εσείς «ενσαρκώνετε»): τούτα ήσαν και είναι τρόποι, σημεία που η ψυχή μου αναγνωρίζει και που τα χρησιμοποιεί για να οδηγηθεί. Έτσι χαίρομαι επίσης πολύ να γνωρίζω πως έχετε ίσως και λίγο βοηθήσει με μια επαφή που σκεφτόμουν πως μόνος την εκμεταλλεύομαι (...).
Απλοποιώ, προφανώς, υπερβολικά. Ποτέ δεν μπόρεσα για παράδειγμα να δεχθώ, με τον τρόπο που την ερμήνευα, την παραίνεση του Αγ. Ιωάννου να απελευθερωθώ από την αγάπη για τα κτίσματα (εκτός από Αγγλοσάξονας, φυλετικά, είμαι και Ιρλανδός και Προβηγκιανός, γεγονός που μπορεί να παίζει ρόλο σ' αυτό!) κι όταν βρήκα τα ποιήματά σας στην Αθήνα, μεταφρασμένα όχι και τόσο καλά στα Γαλλικά, σκέφτηκα πως βρήκα μια απάντηση στην ανάγκη που ήδη με κατείχε. Έκανα μακρύ δρόμο πριν συνειδητοποιήσω την ανάγκη μου: μετάφρασα πολλά ποιήματα σας, και «ανακάλυψα» τον Ηράκλειτο μ' έναν τρόπο σχεδόν αλλόκοτο, επειδή κανείς δεν με είχε μυήσει. Αυτό που αποκάλεσα ανάγκη, ήταν να συμφιλιώσω την αγάπη για την κτίση, που αποτελούσε ένστικτο της ψυχής μου, με μια πνευματική δίψα που πίστευα τότε πως μπορούσε να κορεσθεί μόνο με μια απάρνηση της δημιουργίας, ήταν μια αντίφαση που την ενίσχυαν ψυχαναλυτές, όπως ο Jung, που μιλούσε για την αντίθεση εξωστρέφειας και εσωστρέφειας, του μέσα και του έξω. Βλέπω τώρα πως το εσωστρεφές είναι και εξωστρεφές και το αντίθετο, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, και πως ο «δρόμος» μου είναι να μην «δραπετεύω» από τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου, αλλά να τα υπερβαίνω με ένα άπλωμα της συνείδησης, για να μπορέσουν να συμπεριληφθούν στο πνεύμα. Έτσι λοιπόν ο όρος «υπέρβαση», με την έννοια που έχει στον Άγιο Ιωάννη της Αποκαλύψεως, δεν σημαίνει μόνο την υπέρβαση του τυραννικού εγώ, αλλά και την ταυτόχρονη «υπέρβαση» του εξωτερικού κόσμου, επειδή αυτά μου φαίνονται όλο και περισσότερο πως είναι το ίδιο πράγμα. Και όταν γράφετε πως είστε περισσότερο «παγανιστής», σκέφτομαι πως ίσως να σημαίνει αυτό που είχε κατά νου ο Angelus Silesius, όταν έγραφε ότι «χωρίς τον άνθρωπο ο ίδιος ο θεός δεν θα μπορούσε να υπάρξει ούτε μια στιγμή», και πως η αγάπη σας δεν είναι κάτι το αναίμακτο, αλλά μια εξαΰλωση της σωματικής φωτιάς που μεταμορφώνει ολόκληρη την ύπαρξη (…).
Απλοποιώ, προφανώς, υπερβολικά. Ποτέ δεν μπόρεσα για παράδειγμα να δεχθώ, με τον τρόπο που την ερμήνευα, την παραίνεση του Αγ. Ιωάννου να απελευθερωθώ από την αγάπη για τα κτίσματα (εκτός από Αγγλοσάξονας, φυλετικά, είμαι και Ιρλανδός και Προβηγκιανός, γεγονός που μπορεί να παίζει ρόλο σ' αυτό!) κι όταν βρήκα τα ποιήματά σας στην Αθήνα, μεταφρασμένα όχι και τόσο καλά στα Γαλλικά, σκέφτηκα πως βρήκα μια απάντηση στην ανάγκη που ήδη με κατείχε. Έκανα μακρύ δρόμο πριν συνειδητοποιήσω την ανάγκη μου: μετάφρασα πολλά ποιήματα σας, και «ανακάλυψα» τον Ηράκλειτο μ' έναν τρόπο σχεδόν αλλόκοτο, επειδή κανείς δεν με είχε μυήσει. Αυτό που αποκάλεσα ανάγκη, ήταν να συμφιλιώσω την αγάπη για την κτίση, που αποτελούσε ένστικτο της ψυχής μου, με μια πνευματική δίψα που πίστευα τότε πως μπορούσε να κορεσθεί μόνο με μια απάρνηση της δημιουργίας, ήταν μια αντίφαση που την ενίσχυαν ψυχαναλυτές, όπως ο Jung, που μιλούσε για την αντίθεση εξωστρέφειας και εσωστρέφειας, του μέσα και του έξω. Βλέπω τώρα πως το εσωστρεφές είναι και εξωστρεφές και το αντίθετο, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, και πως ο «δρόμος» μου είναι να μην «δραπετεύω» από τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου, αλλά να τα υπερβαίνω με ένα άπλωμα της συνείδησης, για να μπορέσουν να συμπεριληφθούν στο πνεύμα. Έτσι λοιπόν ο όρος «υπέρβαση», με την έννοια που έχει στον Άγιο Ιωάννη της Αποκαλύψεως, δεν σημαίνει μόνο την υπέρβαση του τυραννικού εγώ, αλλά και την ταυτόχρονη «υπέρβαση» του εξωτερικού κόσμου, επειδή αυτά μου φαίνονται όλο και περισσότερο πως είναι το ίδιο πράγμα. Και όταν γράφετε πως είστε περισσότερο «παγανιστής», σκέφτομαι πως ίσως να σημαίνει αυτό που είχε κατά νου ο Angelus Silesius, όταν έγραφε ότι «χωρίς τον άνθρωπο ο ίδιος ο θεός δεν θα μπορούσε να υπάρξει ούτε μια στιγμή», και πως η αγάπη σας δεν είναι κάτι το αναίμακτο, αλλά μια εξαΰλωση της σωματικής φωτιάς που μεταμορφώνει ολόκληρη την ύπαρξη (…).
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΧΩΡΙΣ ΤΗ ΓΡΑΠΤΗ ΑΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ - ΕΚΔΟΤΗ..
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου