ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ "ΜΕΣΣΑΠΙΑ"

 Άποψη του κάμπου των Ψαχνών και στο βάθος το όρος Μεσσάπιον (σήμ. Κτυπάς) της Βοιωτίας.

Τόσο το όνομα "Μεσσαπία" (τοπωνύμιο/οικωνύμιο) όσο και τα "Μεσσάπιος" (υδρωνύμιο και εθνικό/εθνωνύμιο), "Μεσσάπιον" (ορωνύμιο), "Μεσσαπεύς" (παρώνυμο, ως επίθετο του Διός), "Μεσσαπέαι" (οικωνύμιο) και "Μεσσαπεεύς" (εθνικό), είναι όλα παρασύνθετα και παράγονται από το αρχικό σύνθετο όνομα "Μέσσαπος" (θεωνύμιο/ανθρωπωνύμιο).

Το όνομα "Μέσσαπος" έχει ως α' συνθετικό το επίθετο "μέσσος" και β' συνθετικό την πρωτο-ινδοευρωπαϊκή ρίζα *ap-(2), η οποία σημαίνει ύδωρ/ποταμός[1]. 

Σημειωτέον ότι η *ap-(2), βάσει των νεότερων γλωσσολογικών δεδομένων, επί των οποίων θεμελιώθηκε η λεγόμενη "Λαρυγγική Θεωρία" της Ινδοευρωπαϊκής, παριστάνεται πιστότερα ως *h₂ep-, ώστε να δηλώνεται και ο λαρυγγικός φθόγγος *h₂, στον οποίο οφείλεται η τροπή του [e] σε [a]: *h₂ep- >*αp-[2].

Συνεπώς, το όνομα "Μέσσαπος" πρέπει να σημαίνει τον εν τω μέσω ποταμό (πρβλ. μεσοπόταμος). Το δε τοπωνύμιο "Μεσσαπία", προσδιορίζει αφενός τον τόπο του Μεσσάπου και αφετέρου την κατά το μέσον διαρρεόμενη από (τον) ποταμό χώρα.

Με τα παραπάνω, ωστόσο, ουδεμία σχέση έχει η περιοχή των Ψαχνών, την οποία ο Λ. Παπακωνσταντίνου βάφτισε "Ευβοϊκή Μεσσαπία" ούτε και ο ποταμός της "Βαϊλελέκας" (κοινώς "Ρέμα"), τον οποίο ο ίδιος βάφτισε "Μεσσάπιο"[3]. Ούτε βεβαίως έχει σχέση με τους Μεσσαπίους και το όνομά τους ο δήμος της περιοχής, ο οποίος κατά την ίδρυσή του (1835) έλαβε αυθαιρέτως το όνομα "Δήμος Μεσσαπίου" (από ένα λάθος του Γεωργίου Αινιάνος, Νομάρχη Εύβοιας και ονοματοθέτη)[4], το οποίο μέσα σε λίγα χρόνια μετατράπηκε σε "Δήμος Μεσσαπέων" (εκ της γενικής του αυτοσχέδιου εθνικού "Μεσσαπείς")[5] και τούτο με τη σειρά του παραποιήθηκε σε "Δήμος Μεσσαπίων"[6].

____________________________________

[1]. Βλ. Georg Curtius, "Grundzüge der Griechischen Etymologie", Bd. 2, B.G. Teubner, Leipzig 1862, σ. 57˙ Hans Krahe, "Illyrisches", στο "Glotta", Bd. 20, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1932, σ. 188˙ Paul Kretschmer, "Die Vorgriechischen Sprach- und Volksschichten", στο "Glotta", Bd. 30, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1943, σ. 162˙ Julius Pokorny, "Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch", Bd. 1, A. Francke, Bern 1959, σ. 51-52.

[2]. Βλ.J.P. Malory & D.Q. Adams, "The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World", Oxford University Press, New York, σ. 125-126˙ Karlos Quiles, "A Grammar of Modern Indo-European", Indo-European Language Association, European Union, 2007, σ. 318-328.

[3]. Βλ. Λεωνίδας Παπακωνσταντίνου, "Η Ευβοϊκή Μεσσαπία. Χώρος, κάτοικοι, αγώνες, πολιτισμός", χ.ε., Αθήνα 1972, σ. 29.

[4]. Β.Δ. 12ης/24ης Νοεμβρίου 1835 (Γ.Α.Κ., Οθωνικόν Αρχείον, Υπουργείον Εσωτερικών, Φ. 109, αρ. εγγρ. 095).

[5]. Φ.Ε.Κ. 2Α, 16/28 Ιανουαρίου 1837, σ. 7-8. Από τυπογραφική αβλεψία, η γενική "Μεσσαπέων" έχει τυπωθεί ως "Μεσσαωνέων" στην Ε.τ.Κ. Το παρόραμα εξηγείται, εάν λάβουμε υπόψη μας ότι το γράμμα "π" των χειρογράφων της εποχής είχε συνήθως τη μορφή ενός ωμέγα με οριζόντια κεραία από πάνω, συχνά μετατοπισμένη και κεκλιμένη προς τα δεξιά, και φαίνεται ότι ο τυπογράφος, έχοντας και άγνοια του ονόματος, διάβασε το "-π-" ("Μεσσα-π-έων") ως "-ων-" ("Μεσσα-ων-έων").

[6]. Φ.Ε.Κ. 5Α, 8/20 Μαρτίου 1841, σ. 37.

ΑΠΟΚΑΛΥΦΘΗΚΑΝ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΙΓΜΕ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΜΕΣΣΑΠΙΩΝ

Τα αποτελέσματα των εξετάσεων, που πραγματοποιήθηκαν μάλιστα με εντολή του Δήμου Μεσσαπίων, ήρθαν τελικά στο φως κι εξανεμίστηκαν τα ψέματα. Το Ινστιτούτο Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών επιβεβαιώνει και με το παραπάνω τις προηγηθείσες εξετάσεις του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα μεγέθη του εξασθενούς χρωμίου εμφανίζονται ακόμα μεγαλύτερα. Εκτός αυτού, όμως, ανιχνεύτηκε και νικέλιο σε πολύ μεγάλα ποσοστά. Κι οι στρουθοκάμηλοι... το βιολί τους!

ΞΕΚΙΝΟΥΝ ΛΑΪΚΕΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΞΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗ ΜΕΣΣΑΠΙΑ

Ανακοίνωση του Περιβαλλοντικού Συλλόγου "Γαία"

Η συσπείρωση και αγωνιστική κινητοποίηση των κατοίκων του Δήμου Μεσσαπίων, ως έσχατο μέτρο άμυνας κατά της τοξικής ρύπανσης της γης και των υδάτων της περιοχής μας, εκφράζει κατ' απόλυτο τρόπο τη λαϊκή βούληση, όπως αυτή κατηγορηματικά διατυπώθηκε στη δημόσια ενημερωτική συγκέντρωση που έλαβε χώρα τη Δευτέρα 20 Ιουλίου στην κεντρική πλατεία των Ψαχνών.

Σύμφωνα με τα αδιάσειστα δεδομένα των αναλύσεων στο νερό της Μεσσαπίας, που πραγματοποιήθηκαν από το Γεωλογικό-Υδρολογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών (21-5-2009) και το Ινστιτούτο Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ, 17/7/2009), ανιχνεύθηκαν τρομακτικά μεγέθη εξασθενούς χρωμίου, αλλά και νικελίου. Βάσει δε της εμπεριστατωμένης ενημέρωσης που παρείχαν ειδικοί επί του θέματος επιστήμονες κατά την προαναφερθείσα συγκέντρωση, προκύπτει ότι η χρήση του δηλητηριασμένου νερού της περιοχής μας εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους για την υγεία όλων μας.

Κατόπιν τούτων, ο Περιβαλλοντικός Σύλλογος "Γαία", προβαίνει άμεσα στην υλοποίηση του λαϊκού αιτήματος, αναλαμβάνοντας την πρωτοβουλία και υποχρέωση να οργανώσει και να συντονίσει την κινητοποίηση των κατοίκων της περιοχής, μέσω της εγγραφής τους σε καταστάσεις δήλωσης συμμετοχής και της συγκρότησης επιτροπών αγώνα ανά τοπικό διαμέρισμα.

Η λαϊκή κινητοποίηση αποβλέπει στην περαιτέρω και βαθύτερη ενημέρωση με νέες δημόσιες συγκεντρώσεις, στην αναζήτηση και αποκάλυψη όλων των παραμέτρων του προβλήματος, στην προσφυγή στην Ελληνική δικαιοσύνη, καθώς και στην άσκηση πίεσης προς τους αρμοδίους, ώστε:
- Να εξασφαλιστεί χωρίς χρονοτριβή υγιεινό νερό για τους κατοίκους του δήμου.
- Να αποκομιστούν πάραυτα τα τοξικά απόβλητα που έχουν απορριφθεί κατά τόνους σε πολλές θέσεις της Μεσσαπίας.
- Να καταγγελθούν και κατασταλούν άμεσα όλες οι παράνομες δραστηριότητες που προκαλούν την προκείμενη ανεπανόρθωτη καταστροφή στο περιβάλλον και την υγεία μας.
- Να εντοπιστούν και να παραπεμφθούν στη δικαιοσύνη όλοι οι υπαίτιοι, κύριοι υπεύθυνοι και συνυπεύθυνοι, της τραγικής κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει ο τόπος μας.
- Να καταβληθούν αποζημιώσεις στους δημότες και τις κοινωνικές ομάδες σε περίπτωση που υποστούν οικονομική ή άλλη βλάβη από την όλη υπόθεση της τοξικής ρύπανσης.
- Να τεθούν οι προϋποθέσεις για τη στοιχειώδη προστασία της υγείας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων, με την εσπευσμένη δημιουργία βιολογικού καθαρισμού και αποχετευτικού συστήματος.

Υπογραμμίζεται, τέλος, ότι δεν θα επιτραπεί σε κανένα πολιτικό και κομματικό φορέα να εκμεταλλευτεί το δίκαιο και ιερό αγώνα μας, που είναι και θα παραμείνει αδέσμευτος, με μοναδικό στόχο την προάσπιση της δημόσιας υγείας και του φυσικού περιβάλλοντος του τόπου μας.
.
Για τη συμμετοχή σας στη λαϊκή κινητοποίηση και τις επιτροπές αγώνα, απευθυνθείτε στο Σύλλογο. Το γραφείο βρίσκεται στην πλατεία Αθ. Μποδοσάκη 9 και είναι ανοιχτό καθημερινά από τις 7 έως τις 9.30 το βράδυ. Για σχετικές πληροφορίες και τυχόν διευκρινίσεις, καλέστε στα τηλέφωνα 22280-23317 και 6942560299.

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΞΑΣΘΕΝΕΣ ΧΡΩΜΙΟ ΚΑΙ ΤΑ ΤΟΞΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΣΤΑ ΨΑΧΝΑ

Το βράδυ της Δευτέρας 20 Ιουλίου 2009 πραγματοποιήθηκε στην πλατεία των Ψαχνών ενημερωτική συγκέντρωση σχετικά με το εξασθενές χρώμιο που ανιχνεύτηκε στο νερό της περιοχής και τα στερεά τοξικά απόβλητα που έχουν απορριφθεί σε πολλές θέσεις του δήμου Μεσσαπίων. Η εκδήλωση, η οποία διοργανώθηκε από το Δίκτυο Περιβαλλοντικών Συλλόγων Εύβοιας και τους περιβαλλοντικούς συλλόγους "Γαία" και "Ταναϊς" του δήμου Μεσσαπίων, διήρκεσε τρεις ώρες και είχε εντυπωσιακή επιτυχία.

Οι βασικοί ομιλητές (στη φωτογραφία από αριστερά), Νίκος Χασάνδρας, πρόεδρος του συλλόγου "Γαία", Γιάννης Φραντζής, εκπρόσωπος του συλλόγου "Ταναϊς", Θανάσης Παντελόγλου, βιοχημικός μηχανικός, π. Ιωάννης Οικονομίδης, πρωτοστάτης στον αγώνα κατά της τοξικής ρύπανσης στην περιοχή των Οινοφύτων και Γιάννης Ζαμπετάκης, επίκουρος καθηγητής Χημείας Τροφίμων του Πανεπιστημίου Αθηνών, κατέθεσαν τη γνώση και την εμπειρία τους, παρέχοντας πλήρη, ουσιαστική και εμπεριστατωμένη ενημέρωση στο πολυπληθές ακροατήριο. Τοποθετήσεις έγιναν και από άλλους παράγοντες και επιστήμονες, όπως επίσης από από τον πολιτευτή Βαγγέλη Αποστόλου και τον πρόεδρο των Ενεργών Πολιτών Εύβοιας, Κώστα Χαϊνά, ενώ το κοινό, εκτός από τις εύλογες απορίες του, εξέφρασε με έντονο τρόπο την απογοήτευση και την αγανάκτησή του για τη στάση της τοπικής αυτοδιοίκησης και της πολιτείας γενικότερα.

Άξιο επισήμανσης είναι οπωσδήποτε και το γεγονός ότι η όλη εκδήλωση δεν επιδεχόταν κομματικές ταμπέλες και, μέσα σε πνεύμα καθολικής σύμπνοιας, αποδοκιμάστηκαν οι καναδυό μεμονωμένες απόπειρες ακροατών που έγιναν προς αυτή την κατεύθυνση. Στο τέλος, όλοι συμφώνησαν, ομιλητές, διοργανωτές και κοινό, ότι θα πρέπει χωρίς άλλη καθυστέρηση να γίνουν μαζικές κινητοποιήσεις των κατοίκων της περιοχής και να σχηματιστούν άμεσα Επιτροπές Αγώνα κατά τοπικό διαμέρισμα με στόχο την αντιμετώπιση του τεράστιου προβλήματος που απειλεί σήμερα τη δημόσια υγεία και το φυσικό περιβάλλον της Μεσσαπίας.

*Βλ. και σχετικό κείμενο του Γιάννη Ζαμπετάκη.

Βάρκα ή... Βαρκά;

Την ύπαρξη της "Βάρκας Ψαχνών" πληροφορήθηκα από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Τόμος Α΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1970, σ. 50), όταν ήμουν μαθητής της Β' τάξης Γυμνασίου. Ήταν σημαδεμένη με κόκκινο τριγωνάκι σε ένα χάρτη που παρουσίαζε τις θέσεις των νεολιθικών ευρημάτων στον ελλαδικό χώρο, κι ένιωσα μάλιστα μεγάλη υπερηφάνεια ως Ψαχνιώτης, αφού μόνο η "Βάρκα Ψαχνών" ήταν σημειωμένη σε ολόκληρη την Εύβοια. Άρχισα τότε να ρωτάω τους μεγάλους πού πέφτει αυτή η περίφημη Βάρκα, αλλά κανείς δεν ήξερε. Και πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να μάθω ότι η Βάρκα βρίσκεται κοντά στο ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, στην περιοχή Μπαϊράμ-Αγάς. Ως εκεί φτάνει η νότια πλευρά του έλους του Κολοβρέχτη και τα όρια του πρώην Δήμου Μεσσαπίων.

Η τοποθεσία "Βάρκα", κάπου στα όρια των δήμων Μεσσαπίων και Ν. Αρτάκης.

Μου είχε κάνει εντύπωση που οι παλιοί αγρότες των Ψαχνών αγνοούσαν - και αγνοούν - την ύπαρξη της Βάρκας και μόνο μερικοί σχετικά νεότεροι, και μάλιστα όχι αγρότες, είχαν απλώς ακούσει (ή μάλλον διαβάσει) το τοπωνύμιο και δυο τρεις μόνο από αυτούς γνώριζαν πού περίπου βρισκόταν, σαν να επρόκειτο για κάποιο μυστικό. Πολύ περίεργο, πράγματι!
Στη Βάρκα είχε πραγματοποιήσει επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα το 1955 ο γνωστός αρχαιολόγος Δ. Θεοχάρης, ο οποίος και δημοσίευσε τα στοιχεία (Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών, τόμος ΣΤ΄, 1959, σ. 285-292), έχοντας μάλλον συμβουλευτεί τότε και κάποιον χάρτη της περιοχής, όπου πιθανώς να ήταν καταγεγραμμένο το άγνωστο στους αγρότες των Ψαχνών τοπωνύμιο. Αργότερα δε, διεξήγαγε δοκιμαστική ανασκαφή και προέβαλε τη "Βάρκα Ψαχνών" ο αρχαιολόγος Αδ. Σάμψων (Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών, τόμος ΚΑ΄, 1977, σσ. 5-60). Στη θέση αυτή, υπήρξε ένας μικρός οικισμός της Τελικής Νεολιθικής (γύρω στο 4000 π.Χ.), αλλά δεν μπορούμε να μιλάμε για εντυπωσιακά ευρήματα.
Πού να κολλάει όμως το όνομα Βάρκα, κανείς δεν ξέρει. Λέτε να ήταν εγκαταλελειμμένη εκεί κάποια βάρκα; Πότε και για πόσο άραγε; Ούτε κανείς την είδε ούτε και άκουσε γι' αυτή. Ή να υποθέσουμε ότι ο κεντρικός, πεταλοειδής λόφος μοιάζει με βάρκα, ή ότι οι γύρω λόφοι σχηματίζουν την εικόνα βάρκας; Δύσκολο να το φανταστείς...
Το μόνο βέβαιο, ωστόσο, είναι ότι τα χωράφια αυτής της περιοχής κρατάνε νερό τους περισσότερους μήνες του χρόνου, καθότι υπάρχουν πολλά "μάτια" στο έδαφος. Τα χωράφια που κρατάνε νερό, λοιπόν, οι αγρότες τα λένε..."βαρικά" και, με συγκοπή του γιώτα,"βαρκά" (τα βαρκά, δηλαδή) - τυχαία άκουσα τον όρο αυτόν πέρσι από τον Δημήτρη (Μήτσο) Δούδαλη. Σε πολλά μέρη, άλλωστε, συναντάμε το τοπωνύμιο "Βαρκά".
Έτσι, φαίνεται ότι εξηγούνται όλα, πώς δηλαδή ο Δ. Θεοχάρης ανακάλυψε πριν από μισό αιώνα την αγροτική θέση "Βάρκα Ψαχνών", ενώ όλοι οι Ψαχνιώτες αγρότες παραδόξως την αγνοούσαν ως τότε! Το παράδοξο τούτο μπορεί και  να οφείλεται στο χάρτη που ενδεχομένως συμβουλεύτηκε ο διαπρεπής αρχαιολόγος. Ίσως το τοπωνύμιο να ήταν γραμμένο στο χάρτη με κεφαλαία (ΒΑΡΚΑ) και ο Θεοχάρης το διάβασε "Βάρκα". Ίσως όμως και να ήταν γραμμένο με πεζά και να μη διακρινόταν ο τόνος ή να μην υπήρχε, ή ακόμη και να υπήρχε ο τόνος στη σωστή θέση, αλλά να τον "διόρθωσε" ο αρχαιολόγος. Μα μπορεί και να μην υπήρχε καν το τοπωνύμιο στο χάρτη και να το πληροφορήθηκε ο αρχαιολόγος προφορικά από τους ντόπιους, να του είπαν δηλαδή "Βαρ(ι)κά" και αυτός να άκουσε "Βάρκα". Η τελευταία υπόθεση είναι κατά τη γνώμη μου πιο κοντά στην αλήθεια, δεδομένου ότι ούτε στους χάρτες (ούτε και στη λίστα των τοπωνυμίων της ευρύτερης περιοχής των Ψαχνών) της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού υπάρχει το τοπωνύμιο "Βάρκα".  Ό,τι πάντως και να έγινε, το αποτέλεσμα ήταν να μετατραπούν τα βαρ(ι)κά (χωράφια) σε "Βάρκα", και μάλιστα σε "Βάρκα Ψαχνών", παρόλο που η θέση ανήκε, οριακά έστω, στον πρώην Δήμο Ν. Αρτάκης.
_______________________
Βλέπε και δημοσίευμα της "Παρρησίας" για τη Βάρκα, με τίτλο "Η Βάρκα με τ' αρχαία" (τεύχος 7, Άνοιξη 2002, σσ. 41-43). 
_______________________
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΚΑΘ' ΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ΤΡΟΠΟ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ Ή ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ..