Βάρκα ή... Βαρκά;

Την ύπαρξη της "Βάρκας Ψαχνών" πληροφορήθηκα από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Τόμος Α΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1970, σ. 50), όταν ήμουν μαθητής της Β' τάξης Γυμνασίου. Ήταν σημαδεμένη με κόκκινο τριγωνάκι σε ένα χάρτη που παρουσίαζε τις θέσεις των νεολιθικών ευρημάτων στον ελλαδικό χώρο, κι ένιωσα μάλιστα μεγάλη υπερηφάνεια ως Ψαχνιώτης, αφού μόνο η "Βάρκα Ψαχνών" ήταν σημειωμένη σε ολόκληρη την Εύβοια. Άρχισα τότε να ρωτάω τους μεγάλους πού πέφτει αυτή η περίφημη Βάρκα, αλλά κανείς δεν ήξερε. Και πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να μάθω ότι η Βάρκα βρίσκεται κοντά στο ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, στην περιοχή Μπαϊράμ-Αγάς. Ως εκεί φτάνει η νότια πλευρά του έλους του Κολοβρέχτη και τα όρια του πρώην Δήμου Μεσσαπίων.

Η τοποθεσία "Βάρκα", κάπου στα όρια των δήμων Μεσσαπίων και Ν. Αρτάκης.

Μου είχε κάνει εντύπωση που οι παλιοί αγρότες των Ψαχνών αγνοούσαν - και αγνοούν - την ύπαρξη της Βάρκας και μόνο μερικοί σχετικά νεότεροι, και μάλιστα όχι αγρότες, είχαν απλώς ακούσει (ή μάλλον διαβάσει) το τοπωνύμιο και δυο τρεις μόνο από αυτούς γνώριζαν πού περίπου βρισκόταν, σαν να επρόκειτο για κάποιο μυστικό. Πολύ περίεργο, πράγματι!
Στη Βάρκα είχε πραγματοποιήσει επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα το 1955 ο γνωστός αρχαιολόγος Δ. Θεοχάρης, ο οποίος και δημοσίευσε τα στοιχεία (Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών, τόμος ΣΤ΄, 1959, σ. 285-292), έχοντας μάλλον συμβουλευτεί τότε και κάποιον χάρτη της περιοχής, όπου πιθανώς να ήταν καταγεγραμμένο το άγνωστο στους αγρότες των Ψαχνών τοπωνύμιο. Αργότερα δε, διεξήγαγε δοκιμαστική ανασκαφή και προέβαλε τη "Βάρκα Ψαχνών" ο αρχαιολόγος Αδ. Σάμψων (Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών, τόμος ΚΑ΄, 1977, σσ. 5-60). Στη θέση αυτή, υπήρξε ένας μικρός οικισμός της Τελικής Νεολιθικής (γύρω στο 4000 π.Χ.), αλλά δεν μπορούμε να μιλάμε για εντυπωσιακά ευρήματα.
Πού να κολλάει όμως το όνομα Βάρκα, κανείς δεν ξέρει. Λέτε να ήταν εγκαταλελειμμένη εκεί κάποια βάρκα; Πότε και για πόσο άραγε; Ούτε κανείς την είδε ούτε και άκουσε γι' αυτή. Ή να υποθέσουμε ότι ο κεντρικός, πεταλοειδής λόφος μοιάζει με βάρκα, ή ότι οι γύρω λόφοι σχηματίζουν την εικόνα βάρκας; Δύσκολο να το φανταστείς...
Το μόνο βέβαιο, ωστόσο, είναι ότι τα χωράφια αυτής της περιοχής κρατάνε νερό τους περισσότερους μήνες του χρόνου, καθότι υπάρχουν πολλά "μάτια" στο έδαφος. Τα χωράφια που κρατάνε νερό, λοιπόν, οι αγρότες τα λένε..."βαρικά" και, με συγκοπή του γιώτα,"βαρκά" (τα βαρκά, δηλαδή) - τυχαία άκουσα τον όρο αυτόν πέρσι από τον Δημήτρη (Μήτσο) Δούδαλη. Σε πολλά μέρη, άλλωστε, συναντάμε το τοπωνύμιο "Βαρκά".
Έτσι, φαίνεται ότι εξηγούνται όλα, πώς δηλαδή ο Δ. Θεοχάρης ανακάλυψε πριν από μισό αιώνα την αγροτική θέση "Βάρκα Ψαχνών", ενώ όλοι οι Ψαχνιώτες αγρότες παραδόξως την αγνοούσαν ως τότε! Το παράδοξο τούτο μπορεί και  να οφείλεται στο χάρτη που ενδεχομένως συμβουλεύτηκε ο διαπρεπής αρχαιολόγος. Ίσως το τοπωνύμιο να ήταν γραμμένο στο χάρτη με κεφαλαία (ΒΑΡΚΑ) και ο Θεοχάρης το διάβασε "Βάρκα". Ίσως όμως και να ήταν γραμμένο με πεζά και να μη διακρινόταν ο τόνος ή να μην υπήρχε, ή ακόμη και να υπήρχε ο τόνος στη σωστή θέση, αλλά να τον "διόρθωσε" ο αρχαιολόγος. Μα μπορεί και να μην υπήρχε καν το τοπωνύμιο στο χάρτη και να το πληροφορήθηκε ο αρχαιολόγος προφορικά από τους ντόπιους, να του είπαν δηλαδή "Βαρ(ι)κά" και αυτός να άκουσε "Βάρκα". Η τελευταία υπόθεση είναι κατά τη γνώμη μου πιο κοντά στην αλήθεια, δεδομένου ότι ούτε στους χάρτες (ούτε και στη λίστα των τοπωνυμίων της ευρύτερης περιοχής των Ψαχνών) της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού υπάρχει το τοπωνύμιο "Βάρκα".  Ό,τι πάντως και να έγινε, το αποτέλεσμα ήταν να μετατραπούν τα βαρ(ι)κά (χωράφια) σε "Βάρκα", και μάλιστα σε "Βάρκα Ψαχνών", παρόλο που η θέση ανήκε, οριακά έστω, στον πρώην Δήμο Ν. Αρτάκης.
_______________________
Βλέπε και δημοσίευμα της "Παρρησίας" για τη Βάρκα, με τίτλο "Η Βάρκα με τ' αρχαία" (τεύχος 7, Άνοιξη 2002, σσ. 41-43). 
_______________________
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΚΑΘ' ΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ΤΡΟΠΟ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ Ή ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ..