ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΝΑ 'ΧΕΙ... ΕΧΕΙ Ο ΘΕΟΣ!

ΜΙΚΡΑ ΜΑΓΙΚΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ
(Στην Ana T.)

Διαβάζουμε την α' στροφή του ποιήματος "Ηλικία της γλαυκής θύμησης" από την ποιητική συλλογή Προσανατολισμοί (1940) του Οδυσσέα Έλύτη:

Ελαιώνες κι αμπέλια μακριά ως τη θάλασσα
Κόκκινες ψαρόβαρκες πιο μακριά ως τη θύμηση
Έλυτρα χρυσά του Αυγούστου στο μεσημεριάτικο ύπνο
Με φύκια ή όστρακα. Κι εκείνο το σκάφος
Φρεσκοβγαλμένο, πράσινο, που διαβάζει ακόμη στην
ειρήνη του κόλπου των νερών Έ χ ε ι -ο -Θ ε ό ς

Το παραπάνω απόσπασμα περιλαμβανόταν, μέχρι πριν από μερικά χρόνια, στο Ανθολόγιο Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α' τάξης Γυμνασίου. Δυστυχώς όμως, στα πλαίσια ενός κακώς εννοούμενου εκσυγχρονισμού, κάποια δήθεν ανοιχτά μυαλά αποφάσισαν να το αφαιρέσουν από το σχολικό βιβλίο, όπως άλλωστε αφαίρεσαν και αρκετά άλλα κείμενα μεγάλων λογοτεχνών μας, για να βάλουν στη θέση τους εφήμερες πρωτολειακές ασημαντότητες.
Έχουν περάσει περισσότερα από δέκα χρόνια από τότε που είχα διδάξει αυτό το "ποιηματάκι" στα παιδιά της πρώτης τάξης του Γυμνασίου Μαντουδίου και θυμάμαι τη συγκίνησή μου, όταν κατά την ώρα της διδασκαλίας, μου αποκαλύφθηκε το μικρό μαγικό μυστικό της φράσης "έχει ο θεός", η οποία αποτελεί το όνομα του φρεκοβγαλμένου, πράσινου σκάφους. Είναι βέβαια προφανές ότι το σκάφος "διαβάζει" ανεστραμμένο το όνομά του πάνω στο καθρέφτισμά του στα γαλήνια νερά του κόλπου.
Αφού έγινε η ανάγνωση του ποιήματος στην τάξη, θέλησα να σχεδιάσω την κεντρική εικόνα στον πίνακα, κι όπως άρχισα να γράφω το ανεστραμμένο όνομα, διαπίστωσα έκπληκτος ότι όλα τα ανεστραμμένα γράμματα διαβάζονταν κανονικά, δεν άλλαζε τίποτα στο καθρέφτισμά τους. Είχα σταματήσει στο "έχει ο..." και γύρισα προς τα παιδιά, νιώθοντας ένα ρίγος. Τι συμβαίνει, κύριε; ρώτησαν απορημένα. Ανατρίχιασα από συγκίνηση, τους λέω, κοιτάχτε το καθρέφτισμα του ονόματος! Αυτά κοίταζαν καλά-καλά εμένα, ενώ ο παχουλός μαθητής του πρώτου θρανίου τράβηξε από τον καρπό το χέρι μου και φώναξε: Ρε σεις, αλήθεια λέει, σηκώθηκε η τρίχα του!
Τους έδωσα εξηγήσεις στη συνέχεια, αφού ολοκλήρωσα την ανεστραμμένη φράση στον πίνακα. Και μου έκαναν μάλιστα την εξής καταπληκτική ερώτηση: Είναι τυχαίο ή σκόπιμα έβαλε ο Ελύτης για όνομα του σκάφους αυτή τη φράση που διαβάζεται ίδια και ανεστραμμένη; Αυτό δεν έχει και τόση σημασία, τους απάντησα... αλλά είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι δεν έχει σημασία!

Αν και δεν είναι στις προθέσεις μου να "αναλύσω" εδώ μια απομονωμένη στροφή του ποιήματος, θα ήθελα μόνο να επισημάνω, μέσα από την ταύτιση του αντικειμένου με το είδωλό του, το αποκαλυπτικό γεγονός της ενότητας των αντιθέτων, του πραγματικού με το φανταστικό, του υλικού με το άυλο, της αίσθησης με την ιδέα, του φυσικού με το υπερφυσικό. Κι αυτό συμβαίνει έτσι απλά, με φόντο την καρτερία και την ελπίδα που εμπνέει η ίδια η φράση "Έχει ο Θεός"... ο οποίος θεός ούτε λέγει ούτε κρύπτει, αλλά σημαίνει, κατά την ηρακλείτεια ρήση.

©Δημήτρης Μπαρσάκης


________________
ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΑΙ Η ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΧΩΡΙΣ ΤΗ ΓΡΑΠΤΗ ΑΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ